Slim verdedigen

Als je niet kunt wegrennen, schuilen of opvliegen moet je andere trucs ontwikkelen om belagers te slim af te zijn. Een mooi voorbeeld van een plant met slimme strategieën is de wilde tabak. Een van die strategieën is het maken van nicotine. Niet om sigaren van te maken om belagers af te slaan. Een flinke dosis nicotine is voor de meeste plantenetende insecten dodelijk. Heel effectief dus. Maar er zijn natuurlijk uitzonderingen. De Manduca rups bijvoorbeeld slaat de nicotine veilig op in zijn lichaam om dit zelf te gebruikt om vijanden af te slaan.  Dus zoals altijd in de natuur heeft de plant nog een reservestrategie nodig. Meerdere zelfs in dit geval! Hij gooit het daarbij over een andere boeg door zichzelf minder aantrekkelijk te maken. In reactie op vraat van de nicotine verzamelende rups maakt de wilde tabak juist minder nicotine en juist meer van een andere stof aan die bepaalde soorten sluipwespen aantrekt. Deze wesp is verzot op de eitjes van de nicotine rups. In dit geval wordt niet de rups zelf, maar een mogelijk explosie van nageslacht effectief ingedamd. Het produceren van cry for help stoffen is een bekend verschijnsel bij planten. Klavers die worden belaagd door bladluizen trekken met geur lieveheerbeestjes aan, grassen verspreiden een geur die we kennen van pas gemaaid gras.

Nood en deugd

De plant lijkt klaar om korte metten te maken met de nicotinerups. Maar zo eenvoudig ligt het natuurlijk niet. Er is geen alles of niets in de natuur want dat zou domweg teveel energie kosten. Het gaat om het slim zorgen voor een optimale situatie. Tot nul reduceren van belager kost veel te veel energie, beter is tot een goed evenwicht te komen wat voordelig is voor alle partijen. En hier wordt het interessant want de nicotine rups heeft ook voordelen voor de wilde tabak; de volwassen insecten (de vlinders) zorgen voor bestuiving van de bloemen. De nicotineplant trekt ze dus ook aan maar als er teveel rupsen komen en de balans tussen voor- en nadeel voor de plant uit evenwicht dreigt te raken, dan heeft de plant nog een laatste wonderbaarlijke strategie. De bloemen worden in de loop van slechts enkele weken zo van vorm veranderd dat ze niet meer bereikbaar zijn voor de vlinders van de nicotinerups en in plaats daarvan een nieuwe bestuiver aantrekken: de minder bedreigende kolibrie.

Slim samenwerken

Niet alleen de veelheid aan beschermstrategieën van de Wilde Tabak is indrukwekkend, ook van de variatie aan strategieën kunnen we nog wat leren. Samengevat komen de strategieën erop neer dat vijanden worden bestreden op chemische wijze, op morfologische manier door van vorm te veranderen en op relationele manier. Er wordt daarbij niet alleen weggeduwd, maar ook aangetrokken en… nog boeiender: er wordt slim samengewerkt! En samenwerken is vooral gericht op het vinden van de juiste balans.

Relaties productief maken voor beide partijen

Laten we dit eens toepassen op een nieuwe verschijnsel in onze samenleving. Er is een toenemende vraag aan plekken waar je koffie kunt drinken en werken tegelijk. Dit zorgt voor een opmars van de kleine koffiebar waar je kunt zitten en heerlijke latte, cappuccino of espresso kunt drinken en waar veel mensen met laptop opgeklapt zitten te werken. Prima deal natuurlijk zolang de bezoekers niet uren blijven zitten op slechts één kopje koffie. Wat leren we voor deze case van de tabaksplant? Allereerst gebruikt een slimme koffiebar ondernemer meerdere strategieën en zet hij of zij niet alleen in op afstoten, maar ook op aantrekken. Naar voorbeeld van de tabak denk ik bijvoorbeeld aan een combi van de volgende maatregelen: De introductie van een gebruikskaart  met een verplichting om elk half uur een consumptie af te nemen, maar dat kan ook een reservering in de toekomst zijn. Het creëren van slechts een beperkt aantal zitplekken voor mensen met laptop. Het verstrekken van gratis wifi in ruil voor reclame voor de zaak op facebook of het limiteren van wifi tot een half uur. De mooiste les is toch wel dat het gaat om het creëren van een optimum en van slimme samenwerkingsvormen. Dus ideaal is eigenlijk een prettig aantal ‘freeriders’ die af en toe reclame voor je maken in ruil voor een gratis zitplek.  Heel natuurlijk!

Foto: The hummingbird Archilochus alexandri visits a tobacco flower. The little bird also pollinates coyote tobacco. Credit: Danny Kessler / Max Planck Institute for Chemical Ecology, Jena, Germany (Read more at: https://phys.org/news/2015-07-scent-nectar-pollinators-herbivores.html#jCp)

Tekst: Bowine Wijffels